Idiotes

Słowo "idiota" pochodzi od greckiego ἰδιώτης, idiōtēs (od ἴδιος, idios) co znaczy: "indywidualny", "niezależny", "samodzielny", "prywatny", "posiadacz samego siebie”. Mianem takim określano osoby pozostające w stanie pierwotnym, naturalnym, pozbawione standardowej edukacji. Takiego "człowieka prywatnego" (skoncentrowanego na sobie, na własnym świecie") przeciwstawiano "człowiekowi publicznemu". Ten stanowił wytwór sformalizowanej edukacji (paidei), formującej jednostki w oparciu o uniwersalny wzór Piękna, Prawdy, Dobra, wdrażającej do wspólnoty, czyniącej przez to uczniów istotami cywilizowanymi. Idiota zajmował się sobą, sprawami prywatnymi, indywidualnym rozwojem według własnych zasad - zostawiając sprawy publiczne swemu biegowi. Człowiek publiczny redukował kwestie indywidualne, żył sprawami polis, angażując się w politykę i ponosząc odpowiedzialność za interes państwa. Rozróżnienie (na „idiotów” i „ludzi publicznych”) wydaje się istotne w rozważaniach nad współczesnymi ideałami edukacyjnymi. Który z modeli jest pożądany - autonomiczny idiota czy uspołeczniony - człowiek publiczny? Czy szkoła ma być „dla dziecka” czy „dla społeczeństwa”? Czy ma się skupiać na pielęgnowaniu naturalnych zasobów ucznia czy na przygotowaniu go do służby publicznej? Czy ma się koncentrować na rozwijaniu jednostkowego potencjału czy na wdrażaniu do ról społecznych? Czy miernikiem dobrej edukacji jest szczęście dziecka czy wysoki poziom świadomości społecznej absolwentów? Nadmierny przechył w stronę obywatelskości może kojarzyć się z indoktrynacją. Z drugiej strony postawienie na partykularyzm grozi wyhodowaniem pokolenia oderwanego od zobowiązań wspólnotowych. W edukacji konieczny jest balans między indywidualizacją a socjalizacją. Zachwyt nad jednostkową ekspresją nie może prowadzić do zlekceważenia aktywności społecznej. Edukacja demokratyczna to nie tylko tworzenie przestrzeni do swobodnego wyboru - w sferze własnych potrzeb. To także aktywne włączanie uczniów do podejmowania decyzji obejmujących całą wspólnotę i kształtowanie przez to ich poczucia odpowiedzialności za zbiorowość, której są częścią. Tomasz Tokarz