Utopizm

 

Zawsze mnie też śmieszy, kiedy nazywany jestem utopistą.

Jeśli UTOPIZM to teza, że podejmowania decyzji uczymy się przed podejmowanie decyzji, a system mobilizujący uczniów  to taki, w którym mają poczucie sensu tego, co robią, w którym działają w przyjaznej atmosferze, z ludźmi, których lubią, gdzie mogą realizować się w tym, co jest dla nich ważne, co jest zgodne z ich mocnymi stronami.

A REALIZM to oczekiwanie, że po młodzi ludzie - po wieloletniej obróbce pod przymusem, w odizolowanym budynku, przez pakowanie ich do głowy pakietów danych oderwanych od ich doświadczeń, przez wymuszanie samotniczego rozwiązywania schematycznych zadań, przez zakazywanie współpracy - staną się świadomymi siebie małymi uczonymi, refleksyjnymi i krytycznie myślącymi obywatelami, z wysoką umiejetnością kooperacji i komunikacji.

To w takich warunkach naprawdę jest oderwanym od ziemi utopistą.

Dlatego przygotowałem manifest antyutopizmu.

1. Utopijne jest zakładanie, że człowiek może się czegoś trwale nauczyć pod przymusem. Pod przymusem mózg jedynie symuluje uczenie, by obronić się przed karą.

Realistyczne jest uznanie autonomii w procesie uczenia się i dopasowanie procesu dydaktycznego do uczących się.

2. Utopijne jest zakładanie, że człowiek może się czegoś trwale nauczyć bez zrozumienia tego, czego się uczy, bez powiązania danych w szersze systemu i to, że bezrefleksyjne stukanie skutecznie rozwija pamięć. W ten sposób może jedynie wprowadzić do pamięci krótkotrwałej pakiet danych, które są szybko zapominane. Pamięć rozwija się przez budowanie ciągu skojarzeń, tworzenie w głowie obrazów, układanie danych w wiedzę.

Realistyczne jest zatem takie kształcenie, które odpowiada na naturalne pytania krytycznie myślącego człowieka: do czego mi się to przyda?, jak to powiąże z tym, co ma dla mnie znaczenie?, jak to wykorzystam w powiązaniu z tym, co już umiem?

3. Utopijne jest zakładanie, że człowiek może się czegoś trwale nauczyć jeśli uczy się w sposób niezgodny z naturalnymi predyspozycjami, wbrew preferowanym przez niego modelom przyswajania informacji.

Realistyczne jest rozpoznanie konkretnego uczącego się i udzielenie mu wskazówek, zgodnych z jego potencjałem.

4. Utopijne jest zakładanie, że wstawianie cyferek daje uczniom realną informację zwrotną.

Realistyczne ocenianie musi zawierać wskazówki, jak uczyć się lepiej, informację, co wymaga poprawy, a co jest mocną stroną, którą warto rozwijać.

5. Utopijne jest zakładanie, że poprzez zmuszanie ucznia do wykonywania poleceń kształtujemy świadomego obywatela, zdolnego do podejmowania autonomicznych wyborów. Podejmowania decyzji uczymy się przez podejmowanie decyzji - nie przez słuchanie poleceń.

Realistyczne jest uczenie kierowania sobą, przedsiębiorczości, otwartości i działania - w działaniu.

6. Utopijne jest zakładanie, że stawianie przed uczniem sztucznych wyzwań oderwanych od jego zainteresowań, których sensu nie rozumie - przygotowuje do mierzenia się z realnymi wyzwaniami w życiu.

Realistyczne jest stawianie takich wyzwań, które mają choć śladowe znaczenie dla uczniów.

7. Utopijne jest zakładanie, że samotnicze rozwiązywanie testów na kartce (bez dostępu do sieci i możliwości konsultacji z tymi, którzy wiedzą) przygotowuje uczniów do pracy zespołowej w zawodowym życiu.

Realistyczne jest stawianie takich zadań, które opierają się na poszukiwaniach we wszystkich dostępnych źródłach i przez rozmowy z ludźmi - tak uczniowie będą działali w przyszłości.

8. Utopijne jest zakładanie, że wymuszanie na wszystkich uczniach robienie tego samego w taki sam sposób przygotowuje ich do realiów pracy zawodowej opartej na podziale pracy.

Realistyczne jest inicjowanie działań projektowych w zespołach, wprowadzenie podziału zadań, aby każdy mógł się realizować w obszarze, który jest mu bliski, we współpracy z innymi - tak uczniowie będą pracowali w przyszłości. 

9. Utopijne jest zakładanie, że istnieje jedna rozbudowana matryca, do której możemy przykrawać młodych ludzi. Badania jasno wskazują, że każdy jest unikatowym podmiotem, mającym mocne wrodzone predyspozycje (wrodzona jest chociażby tzw. wielka piątka, czyli podstawowy zespół cech określających osobowość jednostki).

Realistyczne jest poznanie ucznia i dopasowanie naszych działań do niego.

10. Utopijne jest założenie, że poprzez stymulacje i permanentne oddziaływanie werbalne możemy ukształtować człowieka, jakiego nam się podoba. Człowieka w ogóle trudno jest kształtować (i lepiej go rozpoznać i wzmacniać jego mocne strony niż przekształcać), a jeśli już to skuteczniejsze jest modelowanie (czyli dawanie osobistego przykładu) niż obrabianie impulsami i pseudomorałami.

Realistyczne jest zatem poznawanie ucznia, zamiast tresowania go.

Tomasz Tokarz