Rozwój samoświadomości

Wiele razy pisałem o tym, że podstawowym celem edukacji (w tym szkoły) jest wspieranie rozwoju człowieka. Czym jednak jest ten rozwój? Otóż to przede wszystkim proces uzyskiwania coraz większej świadomości siebie.

Świadomość siebie to umiejętność trafnego oszacowania zasobów, jakimi dysponujemy (intelektualnych, emocjonalnych, społecznych, fizycznych), talentów, predyspozycji, mocnych stron ale także deficytów, słabości, cech, z którymi nie czujemy się dobrze.

To znajomość własnej sfery psychicznej. To wiedza o przyczynach i celach podejmowanych przez nas działań. To także dobry kontakt z emocjami: identyfikacja i nazwanie ich, zdefiniowanie, zdolność zarejestrowania, w jaki sposób na nas oddziałują. To znajomość naszego ciała, jego wpływu na nasze samopoczucie.

To wreszcie wiedza o tym, co chcemy zrobić w życiu. I jak możemy to osiągnąć. Jak wykorzystać nasze zasoby. By zamiast powtarzać wciąż cudze teksty, przemówić własnym głosem.

Bardzo ciekawie zostało to ukazane w najlepszym serialu SF ostatnich lat czyli Westworld. Tam granicą między bytem wyzwolonym/przebudzonym (podmiotem) a hostem (grającym jedynie rolę napisaną przez kogoś innego) jest właśnie usłyszenie własnego głosu - czyli uzyskanie świadomości. To powoduje, że grający wychodzi z narracji i zaczyna konstruować własną opowieść.

Na im wyższym poziomie rozwoju jesteś tym łatwiej odpowiedzieć nam na następujące pytania:

- kim jestem? dlaczego jestem taki/taka, jakim/jaką jestem?

- jaki jest sens tego, co aktualnie robię? Dla kogo to robię?

- jakie są przyczyny moich zachowań?

- dlaczego myślę, jak myślę, czuję, jak czuję, działam, tak jak działam? 

- dokąd zmierzam? Czego właściwie chcę w życiu?

- jakie są moje potrzeby, marzenia, aspiracje? 

- w jaki sposób mogę to osiągnąć? 

- co oznacza dla mnie „sukces"

Świadomość siebie jest wreszcie wstępem do rozważań dotyczących świata zewnętrznego (zdarzeń społecznych czy przyrodniczych, działań, postaw, emocji innych ludzi). Świadoma jednostka powinna trafnie identyfikować ich cechy (przyczyny, skutki, konteksty) oraz być w stanie autonomicznie na nie reagować, wykorzystywać posiadaną wiedzę w twórczy sposób, dla dobra swojego i innych ludzi. Drugim obszar ważnych pytań dotyczy zatem relacji mnie ze światem.

- jaki jest świat, który mnie otacza? Dlaczego jest taki, jaki jest?

- jak na mnie wpływa otoczenie? w jaki sposób ja mogę na nie oddziaływać?

- kim są ludzie, z którymi się komunikuję? W jaki sposób, znając siebie, mogę to robić sprawniej? 

- jakie są moje podstawowe cechy, które odróżniają mnie od innych? Jakie z nimi współdzielę?

- jak mogę je wykorzystać dla własnego dobra oraz dla wsparcia innych?

- w jaki sposób to co robię może pomóc innym ludziom?

Adekwatne rozpoznanie swego "ja" jest bezcennym kapitałem pozwalającym zaprojektować właściwie dla siebie miejsce w świecie, miejsce w którym będziemy się czuli spełnieni i bezpieczni, niezależnie od zmieniających się trendów. Poznawanie siebie to najskuteczniejsza drogą do doskonałości w wybranej samodzielnie sferze.

Rozwijanie samoświadomości nie jest jednak możliwe w szkole zuniformizowanej, uczącej wszystkich tego samego, w ten sam sposób, prowadzącej w jednym kierunku.

Potrzebujemy szkoły spersonalizowanej, dającej uczniom przestrzeń na bycie sobą, umożliwiającą im autentyczne doświadczanie siebie, sprawdzanie potencjału, dającej czas na swobodną eksplorację ich osobowości, poznanie i zrozumienie emocji, reakcji, postaw. Przyzwalającej dzieciom na wytyczenie własnej ścieżki rozwojowej, zgodnej z ich zasobami i potrzebami. Na odkrywanie świata z włąsnej perspektywy - w tych dziedzinach, które są z zgodne z wyznaczoną drogą.

Ponieważ jesteśmy istotami społecznymi - szkoła taka powinna stawwiać na interakcje, wspólne projekty, współpracę w obszarze, który dla znaczenie. Najlepiej wszakże obserwujemy i budujemy siebie w kontakcie, w rozmowie z innymi...

Tomasz Tokarz